อิมญฺจ ปน จาคานุสฺสติํ อนุยุตฺโต ภิกฺขุ ภิยฺโยโส มตฺตาย จาคาธิมุตฺโต โหติ, อโลภชฺฌาสโย, เมตฺตาย อนุโลมการี, วิสารโท, ปีติปาโมชฺชพหุโล, อุตฺตริ อปฺปฏิวิชฺฌนฺโต ปน สุคติปรายโน โหติฯ

ตสฺมา หเว อปฺปมาทํ, กยิราถ สุเมธโส;

เอวํ มหานุภาวาย, จาคานุสฺสติยา สทาติฯ

อิทํ จาคานุสฺสติยํ วิตฺถารกถามุขํฯ

6. เทวตานุสฺสติกถา

[162] เทวตานุสฺสติํ ภาเวตุกาเมน ปน อริยมคฺควเสน สมุทาคเตหิ สทฺธาทีหิ คุเณหิ สมนฺนาคเตน ภวิตพฺพํฯ ตโต รโหคเตน ปฏิสลฺลีเนน ‘‘สนฺติ เทวา จาตุมหาราชิกา, สนฺติ เทวา ตาวติํสา, ยามา, ตุสิตา, นิมฺมานรติโน, ปรนิมฺมิตวสวตฺติโน, สนฺติ เทวา พฺรหฺมกายิกา, สนฺติ เทวา ตตุตฺตริ, ยถารูปาย สทฺธาย สมนฺนาคตา ตา เทวตา อิโต จุตา ตตฺถ อุปปนฺนา, มยฺหมฺปิ ตถารูปา สทฺธา สํวิชฺชติฯ ยถารูเปน สีเลนฯ ยถารูเปน สุเตนฯ ยถารูเปน จาเคนฯ ยถารูปาย ปญฺญาย สมนฺนาคตา ตา เทวตา อิโต จุตา ตตฺถ อุปปนฺนา, มยฺหมฺปิ ตถารูปา ปญฺญา สํวิชฺชตี’’ติ (อ. นิ. 6.10) เอวํ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน สทฺธาทิคุณา อนุสฺสริตพฺพาฯ

สุตฺเต ปน ยสฺมิํ มหานาม สมเย อริยสาวโก อตฺตโน จ ตาสญฺจ เทวตานํ สทฺธญฺจ สีลญฺจ สุตญฺจ จาคญฺจ ปญฺญญฺจ อนุสฺสรติ, เนวสฺส ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหตีติ วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ วุตฺตํ, อถ โข ตํ สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตพฺพเทวตานํ อตฺตโน สทฺธาทีหิ สมานคุณทีปนตฺถํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ อฏฺฐกถายญฺหิ เทวตา สกฺขิฏฺฐาเน ฐเปตฺวา อตฺตโน คุเณ อนุสฺสรตีติ ทฬฺหํ กตฺวา วุตฺตํฯ

[163] ตสฺมา ปุพฺพภาเค เทวตานํ คุเณ อนุสฺสริตฺวา อปรภาเค อตฺตโน สํวิชฺชมาเน สทฺธาทิคุเณ อนุสฺสรโต จสฺส เนว ตสฺมิํ สมเย ราคปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติฯ น โทส…เป.… น โมหปริยุฏฺฐิตํ จิตฺตํ โหติ, อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ เทวตา อารพฺภาติ (อ. นิ. 6.10) ปุริมนเยเนว วิกฺขมฺภิตนีวรณสฺส เอกกฺขเณ ฌานงฺคานิ อุปฺปชฺชนฺติฯ สทฺธาทิคุณานํ ปน คมฺภีรตาย นานปฺปการคุณานุสฺสรณาธิมุตฺตตาย วา อปฺปนํ อปฺปตฺวา อุปจารปฺปตฺตเมว ฌานํ โหติฯ ตเทตํ เทวตานํ คุณสทิสสทฺธาทิคุณานุสฺสรณวเสน เทวตานุสฺสติจฺเจว สงฺขํ คจฺฉติฯ

อิมญฺจ ปน เทวตานุสฺสติํ อนุยุตฺโต ภิกฺขุ เทวตานํ ปิโย โหติ มนาโป, ภิยฺโยโส มตฺตาย สทฺธาทิเวปุลฺลํ อธิคจฺฉติ, ปีติปาโมชฺชพหุโล วิหรติฯ อุตฺตริ อปฺปฏิวิชฺฌนฺโต ปน สุคติปรายโน โหติฯ

ตสฺมา หเว อปฺปมาทํ, กยิราถ สุเมธโส;

เอวํ มหานุภาวาย, เทวตานุสฺสติยา สทาติฯ

อิทํ เทวตานุสฺสติยํ วิตฺถารกถามุขํฯ

ปกิณฺณกกถา

[164] ยํ ปน เอตาสํ วิตฺถารเทสนายํ ‘‘อุชุคตเมวสฺส ตสฺมิํ สมเย จิตฺตํ โหติ ตถาคตํ อารพฺภา’’ติอาทีนิ วตฺวา ‘‘อุชุคตจิตฺโต โข ปน, มหานาม, อริยสาวโก ลภติ อตฺถเวทํ, ลภติ ธมฺมเวทํ, ลภติ ธมฺมูปสํหิตํ ปาโมชฺชํ, ปมุทิตสฺส ปีติ ชายตี’’ติ (อ. นิ. 6.10) วุตฺตํ, ตตฺถ อิติปิ โส ภควาติอาทีนํ อตฺถํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนํ ตุฏฺฐิํ สนฺธาย ลภติ อตฺถเวทนฺติ วุตฺตํฯ ปาฬิํ นิสฺสาย อุปฺปนฺนํ ตุฏฺฐิํ สนฺธาย ลภติ ธมฺมเวทํฯ อุภยวเสน ลภติ ธมฺมูปสํหิตํ ปาโมชฺชนฺติ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

ยญฺจ เทวตานุสฺสติยํ เทวตา อารพฺภาติ วุตฺตํ, ตํ ปุพฺพภาเค เทวตา อารพฺภ ปวตฺตจิตฺตวเสน เทวตาคุณสทิเส วา เทวตาภาวนิปฺผาทเก คุเณ อารพฺภ ปวตฺตจิตฺตวเสน วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ